Na de eerste wereldoorlog :

Sociale driegeleding of een tweede wereldoorlog

Velen trachtten in de negentiende eeuw een verklaring te vinden voor de sociale wantoestanden die door de snelle industrialisering in het leven waren geroepen. Samen met een verklaring zochten ze ook een oplossing. In "Das Kapital" ontwikkelde Karl Marx een theorie die een geweldige invoed uitoefende op mensen die zich geroepen voelden om de maatschappij te veranderen. Zo bvb. op de jonge Russische advocaat Oeljanov, die zich later Lenin liet noemen. Zijn aanhangers, de bolsjevieken, organiseerden de revolutie van 1917, die in de loop der jaren miljoenen slachtoffers maakte, en het lot van de Russische bevolking nog veel zwaarder maakte dan het al was onder het juk van de tsaar. Hoe is het zover kunnen komen ?
Rudolf Steiner wist welke fascinatie er uitging van het marxisme, maar hij wist ook dat er geen heil van te verwachten was. In de voordracht van 2 januari 1921 legt hij uit:
(Uit : GA 338 "Wie wirkt man für den Impuls der Dreigliederung des sozialen Organismus ?")

[ ... ] "Ziet u, het bolsjevisme is er gekomen doordat de hogere klasse, of het nu de adel of de bourgeoisie is, niet de mogelijkheid heeft gevonden zijn denken uit te breiden tot dezelfde gebieden tot waar ook de arbeid werd uitgebreid, en tot waar vooral ook de menselijke wil werd uitgebreid. Men heeft voortgewerkt met de oude gedachtegangen, men heeft het commerciële, het economische uitgebouwd, men heeft de brede massa van de bevolking daarbij betrokken, maar men heeft geen stappen gezet om op een andere manier dan vanuit de oude staatsverhoudingen deze brede massa der mensheid ergens tegemoet te komen. En het moet spijtig genoeg gezegd worden: het gebeurt ook vandaag nog niet, want op de enige manier die mogelijk is (nl. door de sociale driegeleding- vert.), gebeurt het nu eenmaal niet. Dat moet onze voornaamste bekommernis zijn.
Een karakteristiek voorbeeld daarvan is de manier hoe men leidende persoonlijkheden samengebracht heeft met wat in de brede massa der mensheid eigenlijk rept en roert. Op een doordachte manier is dat niet gebeurd. Ludendorff vertelt immers zelf in zijn herinneringen dat hij de leiders van het bolsjevisme naar Rusland liet transporteren; hij zegt dat dat voor hem een militaire noodzaak was, en de politici hadden de kwalijke gevolgen van deze noodzaak moeten afwenden* . Hij ontkent dus niet dat hij het bolsjevisme in Rusland zijn leiders heeft gegeven, hij zegt alleen dat de politici niet bekwaam genoeg waren om de grote stommiteit die hij had begaan terug goed te maken. Zo'n zaken, die zijn vandaag mogelijk en worden geslikt. Dus door de oeroudste staatsverhoudingen zoals die in het denken van Ludendorff leefden, kreeg het bolsjevisme zijn leidende persoonlijkheden, in plaats van door een overlegd samenwerken tussen mensen die iets weten over de gang van de mensheid enerzijds en anderzijds mensen die willen geleid worden, niet geleid worden binnen de oude verhoudingen, maar geleid worden naar nieuwe verhoudingen. Dat is iets dat door en door in alle duidelijkheid moet ingezien worden. Want sinds de wereldoorlog is het immers niet meer waar dat deze brede onderlaag alleen maar bestaat uit de oude proletariërs. Tot deze brede onderlaag behoren leden van alle vroegere klassen. En ook met dit feit rekent men tegenwoordig nog niet. Men houdt nog geen rekening met het feit dat op de mensen, die nog een beetje verstand van vóór de oorlog overgehouden hebben, vooral moet ingewerkt worden met vernuftige ideeën zodat altijd meer en meer een leidende intelligentsia op vernuftige manier in de wereld komt.

Dat is vandaag de allerbelangrijkste kwestie dat men de mensen die nog wat intelligentie overgehouden hebben de ogen opent zodat zij de juiste leiders kunnen worden. Zonder dat komen wij niet verder. Want ziet u, er staan ons twee dingen te wachten. Het ene werd reeds vroeger aangeduid: de heropbouw van Midden en Oost-Europa op andere basis dan de driegeleding is niet mogelijk; de mensen van Midden en Oost-Europa kunnen het niet, maar ook de mensen uit de Entente-landen kunnen het niet. De mensen uit de Entente-landen zouden het alleen kunnen, samen met het toekennen van kredieten op grote of kleinere schaal, onder voorwaarde dat in Europa de lonen drastisch zouden zakken in vergelijking met Amerika. Maar daar zou het Amerikaanse proletariaat zich onmiddellijk tegen verzetten, misschien zou ook het Engelse proletariaat het niet toelaten. Iedere maatregel die in die richting zou genomen worden zou de revolutie in de landen van het Westen bespoedigen. En dat is het toekomstperspectief dat men de mensheid onverbloemd moet voor ogen houden, dat vanuit de breedste onderlaag, dus niet van buitenaf maar vanuit de laagste klasse, de bolsjevistische revolutie ook de westerse wereld verovert. De leidende persoonlijkheden in het Westen mogen nog zoveel blokkades oprichten tegen de bolsjevistische besmetting van het Westen: wat van het Oosten komt door verspreiding van het bolsjevisme, dat is niet de hoofdzaak, maar de hoofdzaak is wat van onder naar boven opstijgt, dat is het wezenlijke."

Reeds in 1921, drie jaar na het einde van de eerste wereldoorlog voorspelde Rudolf Steiner de tweede wereldoorlog, in het volgende deel van deze voordracht. Hij beschouwt die zo goed als onafwendbaar. We zeggen: zo goed als, want typisch voor Steiner is dat hij blijft geloven in de vrijheid van de mens om zijn eigen situatie ten goede te keren. Hijzelf deed er zijn uiterste best voor: hij deed deze voorspelling namelijk in een scholingscursus voor mensen die zich beijverden voor de idee van de sociale driegeleding.

Toen hem gevraagd werd om een dergelijke cursus te willen geven, eiste hij dat er minstens honderd deelnemers zouden gevonden worden. Uiteindelijk waren het er maar een vijftigtal, maar toch maakte hij er tijd voor, ondanks zijn druk bezette agenda. We denken onwillekeurig aan het verhaal van Abraham die de Heer bad om Sodom niet te vernietigen als er daar vijftig rechtvaardigen zouden gevonden worden. De Heer stemde toe, maar ten slotte waren er zelfs geen tien te vinden ...

"Nu zijn er vandaag reeds een aantal mensen -en dat aantal zal vlug groeien- die inzien dat het helemaal onmogelijk is om de revolutie te vermijden als men op de oude manier verder doet. En precies zoals men toentertijd de mensen wijsmaakte: we moeten een oorlog beginnen om de revolutie in het eigen land te overwinnen,- zo komt het er voor de op ouderwetse manier verstandige mensen op aan om de tweede wereldoorlog voor te bereiden. Het gaat gewoon niet anders dan dat in het Westen de tweede wereldoorlog voorbereid wordt om het binnenlands bolsjevisme af te wenden. Deze tweede wereldoorlog staat des te zekerder te wachten vermits er in het Oosten nooit een begrip kan zijn -eens de zaken ten top gedreven- voor de economische maatregelen van het Westen. In het Oosten zal de denkwijze die tegenwoordig in Rusland voor de dag treedt zich zelfs verbinden met de religieuze voorstellingen van het Oosten, en er zal over gans Azië een stemming ontstaan waarbij de Japanse bevolking en haar machthebbers buitengewoon geschikt zijn om daar het leiderschap van op te nemen. Zo zal bij de economische verwarring van de toekomst nog de Oost-West spanning bijkomen. De tweede wereldoorlog die zich tussen Azië en Amerika en wat daartussen ligt moet ontwikkelen, die moet zich vanuit economische ondergronden onvoorwaardelijk ontwikkelen. U hoort toch hoe uit de onderste lagen van de bevolking de roep weergalmt: Wereldrevolutie !

Deze wereldrevolutie zal alleen met een nevel kunnen worden toegedekt door deze tweede wereldkatastrofe te ontketenen. Dat is hoegenaamd niet anders denkbaar.

Nu leven wij dus toe naar een periode waarin de conflictstof tussen Amerika en Azië altijd meer en meer toeneemt. Vanzelfsprekend worden de volkeren die daartussen liggen in dit conflict meegetrokken. U kunt er heel zeker van zijn dat Azië met de Japanners op de eerste plaats zich tegenover wat van het Westen komt in dezelfde situatie zal bevinden als Midden-Europa tegenover de Entente-machten. Men zal in het Oosten misschien een tijdlang grote vooruitzichten op een overwinning koesteren, maar net zoals Amerika in Europa de doorslag heeft gegeven, zal het ook in Azië de doorslag geven. Nochtans zal er ook in het Oosten een Ludendorff zijn die de nodige leiders naar het Westen zal sturen, om het Westen bolsjevistisch, d.i. aziatisch in dit geval, te besmetten. Ook onder de Japanners zal die te vinden zijn. En dan hebt u datgene waarvoor een stemming voorhanden is vanuit de breedste lagen van de bevolking, dat wordt door de tweede wereldoorlog simpelweg een feit. Men moet een Amerika voor ogen hebben waar een Lenin huishoudt zoals nu Lenin in Rusland huishoudt* . Men moet de ogen niet sluiten voor dit perspectief, men moet er zich duidelijk van bewust zijn dat de oorzaken van de huidige nood in de economische neergang liggen, dat de werkingen in de barbarisering der mensheid liggen.

Daartegenover kan men eigenlijk maar een enkel feit stellen, dat is het volgende, dat misschien hier in dit verband mag uitgesproken worden, dat echter onze ganse arbeid moet doordringen, maar dat niet als agitatiestof mag worden gebruikt, want vanaf het ogenblik dat dat gebeurt, wordt het in dit wereldhistorisch ogenblik onmiddelijk monddood gemaakt.
Ziet u, over gans de wereld zijn er mensen die, eenvoudig omdat ze geen uitweg zien met het huidige denken over economie, staat en geestesleven, die beginnen serieus deze driegeleding in overweging te nemen. Wat zich bijvoorbeeld voordeed als reactie op de Engelse vertaling van de "Kernpunten van de sociale kwestie" is een afdoende bewijs daarvan. En indien wij reeds zo sterk zouden zijn dat we met een behoorlijke slagkracht konden agiteren, dan zouden we, als we konden gebruik maken van het feit dat de "Kernpunten van de sociale kwestie" besproken werden in de Engelse kranten, een zeer werkzame agitatie kunnen ontplooien zolang de stemming warm is. Waar het ons echter aan ontbreekt dat zijn persoonlijkheden, een voldoende groot aantal persoonlijkheden die voor onze zaak met volle inzet kunnen actie voeren. Dat heeft ertoe geleid dat ik er reeds in de lente van 1920 op wees dat we om te beginnen hier in Stuttgart vijftig mensen zouden moeten hebben die dat alles onder elkaar en met mij zouden bespreken, hetgeen nodig is om dat onder een groter publiek te verspreiden. Daar gaat het vandaag om. Er is geen ander middel dan een voldoende groot aantal mensen voor te lichten. Daartoe is echter een voldoende groot aantal voorlichters vereist die vanuit de achtergronden spreken. Want u kunt er zeker van zijn: als u dat laat groeien wat wij hier gisteren en vandaag besproken hebben, dan is er een werking; het moet alleen op voldoende grote schaal tot bij de mensen worden gebracht. Het volstaat niet dat wij het met tien verspreiden, wij moeten het met honderden agitatoren kunnen uitdragen. Dat is noodzakelijk, dat wij altijd meer en meer persoonlijkheden hebben." [ ... ]

Terug naar de inhoudstafel .