President Barack Obama laat de geldpers op volle toeren draaien in de hoop de Amerikaanse economie uit het slop te halen. De Amerikaanse centrale bank gaat immers voor het duizelingwekkende bedrag van 1.150 miljard dollar, een slordige 860 miljard euro, aan geld 'bijdrukken'. Niet letterlijk, maar door (staats)schulden op te kopen, wordt geld in de economie geïnjecteerd. «Dit is een experiment, waarvan de uitkomst een groot vraagteken is en succes niet gegarandeerd is», waarschuwt Geert Noels, hoofdeconoom bij zakenbank Petercam.
De vergelijking met het Afrikaanse land Zimbabwe is misschien overtrokken. Maar net als president Mugabe heeft Barack Obama zijn centrale bank (de zogenaamde 'Fed') nu de opdracht gegeven om de bankbiljettenpers op maximale capaciteit te laten draaien en massaal geld in omloop te brengen. «Deze ingreep is ongezien», zegt Geert Noels. «Nooit is een operatie van dergelijke omvang uitgevoerd.»
Wat houdt de ingreep in?
De komende zes maanden gaat de Fed voor 300 miljard dollar aan staatsobligaties (eigenlijk staatsschuld) opkopen. Daarnaast gaat de centrale bank voor nog eens 850 miljard dollar herverpakte hypotheken van de hypotheekreuzen Fannie Mae en Freddie Mac opkopen. Dat zijn obligaties die woonkredieten als onderpand hebben.
Welk effect moet deze operatie hebben?
«Het doel is om de rentemarkt te deblokkeren», zegt Geert Noels. Zowel de bedrijven als de consumenten geraken in de Verenigde Staten tegenwoordig erg moeilijk aan kredieten. De banken houden hun liquiditeiten (kredieten, geld) liever in kas om de crisis te overleven. Alle pogingen van de Fed om de kredietverlening op gang te trekken, zijn tot dusver op niets uitgedraaid. Zo staat de rente op korte termijn op quasi 0%, en moet de centrale bank haar toevlucht nemen tot andere ingrepen om de economie te stimuleren.
«Door staatsobligaties op te kopen, beoogt de centrale bank de rente op lange termijn naar beneden te duwen om op die manier kredieten goedkoper te maken», legt Noels uit.
Men hoopt dat deze maatregel de banken aanzet om sneller kredieten te verlenen omdat de centrale bank ze opkoopt. Het opkopen van de herverpakte obligaties moet er dan weer voor zorgen dat de rente op woonkredieten daalt.
«Het grote probleem in de VS is de huizenmarkt», licht Carsten Brzeski, econoom bij ING, toe. «Veel huiseigenaars krijgen hun woonkredieten niet terugbetaald. Door de rente te doen dalen, kunnen zij hun leningen herfinancieren en op die manier krijgen zij een steuntje in de rug.»
Is deze nieuwe injectie een duurzame oplossing?
Neen, daarover zijn alle economen het eens. «Dit is een adrenalineshot», zegt Geert Noels. «Het verzacht de pijn, maar de kwaal is daarmee niet opgelost. Fed-voorzitter Ben Bernanke is een academicus, die ooit de Grote Depressie heeft geanalyseerd en weet wat je moet doen om zo'n scenario te vermijden. Alleen vat je economie niet in tekstboeken. Dit zijn allemaal experimenten die goed kunnen aflopen, maar geen garantie op succes bieden. Men kan met dit onconventioneel wapen een aantal symptomen bestrijden. Maar het gaat de VS er niet van kunnen weerhouden diepgaande maatregelen te nemen. Dat betekent meer export genereren, minder consumeren en het aantal kredieten terugdringen.»
Waarin schuilt het gevaar?
«Fed-voorzitter Ben Bernanke probeert deflatie te bestrijden door meer geld in omloop te brengen en dus inflatie te creëren», legt Noels uit. In een deflatie stellen mensen hun aankopen uit omdat de prijzen steeds verder zakken.
Dat de Fed net probeert inflatie op te poken, is nooit gezien. «Een onconventioneel wapen», noemt Noels het. «Inflatie is iets waaraan je begint, maar waarvan je niet weet waar het eindigt.» Bij inflatie stijgen de prijzen en daalt de waarde van geld. Al decennia lang proberen de centrale bankiers die inflatie in te dijken.
Het gevaar is erg reëel dat de Amerikaanse overheid dit inflatiewapen als een boemerang terug in het gezicht krijgt. Want om de inflatie te counteren, trekt een centrale bank de rente meestal op. En dat is nu net wat de Fed niet kan om de economische groei niet te fnuiken.
«Men hoopt echt dat deze uitzonderlijke maatregel snel effect heeft, en pas nadien zal men de gevolgen bekijken», vreest Noels.
Kan de Fed zoveel geld ophoesten?
Ja, in principe kan een centrale bank zoveel geld 'drukken' (eigenlijk beleggingen opkopen in ruil voor geld) als ze wil. Al die schuld komt wel op de balans van de Fed terecht, en die is sinds september 2008 al enorm toegenomen: van 894 miljard dollar naar ruim 4.000 miljard dollar. Als de economie weer aantrekt, zal de Fed proberen die schulden in de vorm van staatsobligaties te verkopen aan buitenlandse investeerders. «Vooral China en Japan waren de voorbije jaren de grootste financiers van de VS», zegt Geert Noels. «Maar vorige week uitte de Chinese president al zijn bezorgdheid over de mate waarin de VS in staat is om die schulden terug te betalen.»
En wat als de VS zijn schulden niet meer kan terugbetalen? «Ja, dan zitten wij met toestanden als in Zimbabwe», luidt het.
Hebben deze ingrepen effect op Europa en België?
Niet rechtstreeks. «Maar alles wat de VS doet om de motor van de economie opnieuw te laten aanslaan, is voor Europa een goede zaak», zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom bij ING. «Deze ingreep kan er misschien wel voor zorgen dat het vertrouwen terugkeert en de economische toestand stabiliseert. Dat is op zich ook positief.»
Op de Europese rentemarkten is het effect niet uitgebleven. Daar is de langetermijnrente gedaald, van 4,13% naar 3,97% voor een Belgische 10-jarige obligatie. En dat betekent dat de tarieven voor woonkredieten mogelijk weer een beetje lager kunnen.
HLN van 20 maart 2009.