Uit : Secessie van november 2004.

Vrijheid, democratie & secessie

Zonder recht op secessie kunnen vrijheid en democratie niet bestaan

deze waarden wortelen in het christelijke mensbeeld van onze beschaving.

Of men prijst de deugd van de “politieke moed,” een kwaliteit die erin bestaat om door de burgers ongewenste maatregelen toch door te voeren (2).

Met dit soort manipulaties beoogt de heersende kaste (3) een dubbel doel: enerzijds wil zij haar eigen regime voor “democratisch” laten doorgaan, en anderzijds wil zij verbergen wat een authentieke democratie ten gronde inhoudt.

Democratische dissidenten dienen voortdurend tegen deze propaganda conceptueel weerwerk te bieden. Deze broodnodige denkarbeid moet berusten op antropologische overwegingen. Heeft de mens eigenlijk wel democratie nodig? En hoe kunnen we met betrekking tot zo’n vraag eigenlijk inzicht verwerven? Dat zijn de eerste vragen die we moeten beantwoorden.

De drieledige mens

De fysicus gaat bij het ontvouwen van zijn theorie niet kijken “achter” de verschijnselen, om één of andere innerlijke verklaring te vinden voor de stoffelijke verschijnselen. Hij beschrijft gewoon de verschijnselen. Deze beschrijving kan gebeuren in de vorm van wetten, omdat de door de fysicus bestudeerde verschijnselen reproduceerbaar zijn en causaal blijken te verlopen. In de klassieke natuurkunde betekent dit dat een identieke oorzaak leidt tot een identiek gevolg; in de quantummechanica betekent “causaliteit” dat een identieke oorzaak leidt tot een identiek stel van mogelijke gevolgen, waarbij ieder mogelijk gevolg gekoppeld is aan een welbepaalde probabiliteit. Het feit dat de materie zich wetmatig gedraagt, dat er met andere woorden een “Logos” de natuurverschijnselen verbindt, is allerminst vanzelfsprekend en vele fysici hebben hierover hun verbazing uitgedrukt (4).

In de menswetenschappen ligt dit anders. Hier zijn het de menselijke handelingen die het verloop der gebeurtenissen bepalen. Natuurkundige behandeling is hier in principe uitgesloten, omdat menselijke handelingen vanuit fysisch oogpunt niet reproduceerbaar zijn. Bepalend voor het menszijn en het menselijk handelen is de mogelijkheid tot vrije keuze. In de menselijke handeling schuilt een scheppend en eenmalig element dat niet herleidbaar is tot een voorafgaandelijk stoffelijk uitgangspunt. Door dit eenmalig karakter kan de specifiek menselijke component in het menselijk handelen zelfs in probabilistische wetten niet worden gevat (5).

Toch is ook op het domein van de menselijke handelingen een wetenschappelijke benaderingswijze mogelijk. We beschikken inzake het menselijk handelen immers over een gegeven waarvan we verstoken blijven bij onze studie van de natuur. De natuurwetenschapper heeft geen toegang tot enige hypothetische innerlijkheid van de stof. Hij beschrijft de fenomenen zelf en hij kan dit doen omdat de fenomenen van de dode stof wetmatig blijken te verlopen. De menswetenschapper heeft, door introspectie, wel degelijk toegang tot de innerlijkheid van het menselijk handelen. Wij hebben directe kennis betreffende het feit dat de mens handelt met het oog op een toekomstig doel en dat rede en geweten daarbij een rol kunnen spelen. De vaststelling dat de mens doelgerichte daden stelt en daarbij keuzes maakt, is even reproduceerbaar en algemeen toegankelijk als gelijk welke zintuiglijke observatie (zoals bijvoorbeeld de waarneming van een valbeweging of van een lichtbreking) die het uitgangspunt kan vormen voor natuurwetenschappelijke theorievorming. Dit type innerlijke waarneming, waarbij ons denkvermogen als waarnemingsorgaan fungeert, verschilt niet wezenlijk van de activiteit die wiskundige inzichten produceert.

Het menselijk gedrag vertoont op bepaalde domeinen wel degelijk reproduceerbare en statistisch analyseerbare patronen. Op die gebieden kan de natuurwetenschappelijke methode ook worden toegepast. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de experimentele psychologie. Maar dit soort onderzoekingen paalt in wezen alleen maar de grenzen af waarbinnen de individuele vrije daad zich afspeelt. Het eigene van het menselijk handelen schuilt precies in het niet-reproduceerbare en scheppende element ervan, dat leidt tot maatschappelijke verandering. Dit scheppend aspect van het menselijk handelen dient onderzocht te worden door in te gaan op de exacte inzichten die we kunnen verwerven door de conceptuele analyse van die aspecten van het menselijk handelen die elke mens door introspectie direct gegeven zijn. De methode, ondermeer toegepast door de zogenaamde “Oostenrijkse school” in de economie (met libertarische denkers als Ludwig von Mises of Murray Rothbard), wordt “praxeologie” genoemd. Het resultaat van het praxeologisch onderzoek is niet een theorie die het menselijk handelen éénduidig of probabilistisch voorspelt. Praxeologische analyse laat daarentegen wel zien welke maatschappelijke gevolgen voortvloeien uit een gegeven handelswijze. Of deze handelswijze al dan niet wordt gevolgd, is een principieel onvoorspelbare menselijke keuze.

Ieder praxeologisch betoog dient te vertrekken van één of ander axiomatisch uitgangspunt. Binnen de context van een politiek betoog kunnen we als uitgangspunt nemen dat politiek streven überhaupt een zinnige onderneming is. Mensen die zich politiek of maatschappelijk in enig opzicht engageren, gaan impliciet uit van de veronderstelling, dat relevante vrije keuzes mogelijk zijn tussen diverse alternatieven. Zonder de mogelijkheid tot vrije keuze is ieder politiek streven en ieder debat immers zinloos.
In dit vrijheidsidee liggen weer andere concepten impliciet besloten. De mogelijkheid tot vrije keuze impliceert niet alleen dat er geen determinisme voorhanden is. Vrijheid impliceert ook, dat de mens de mogelijkheid heeft om tot op zekere hoogte rationeel te kiezen. Hij moet in staat zijn om de gevolgen van zijn keuze te overzien en op basis daarvan een besluit te nemen. Willekeurige en ongegronde keuze is geen vrije keuze.
Het vrijheidsidee impliceert nog meer. Van vrijheid is enkel sprake indien de keuzes relevant zijn. De vrijheid om te kiezen tussen volstrekt irrelevante alternatieven is een lege vrijheid, een nulvrijheid. De keuzes zijn maar relevant indien in de werkelijkheid een intrinsieke, niet subjectieve bron van morele waarde voorhanden is die maakt dat we op betekenisvolle wijze betere keuzes van slechtere kunnen onderscheiden. We kunnen het morele definiëren als het aspect van de werkelijkheid dat betekenis en gewicht geeft aan ons handelen. Indien er geen goed of kwaad voorhanden zou zijn, dan wordt onze keuzevrijheid in wezen herleid tot een keuze zoals die tussen “min nul” en “plus nul:” helemaal geen keuze dus.
Het vrijheidsidee impliceert verder dat de vrije keuze tot op zekere hoogte een scheppende daad is. Wat goed of slecht is, is niet eenduidig afleidbaar van het verleden en het heden. Ons rationeel inzicht in de bestaande toestand leert ons wat de randvoorwaarden zijn waarbinnen onze keuze zich moet afspelen. Maar binnen deze grenzen is onze vrije keuze een scheppend element.
Wanneer we de vrije keuze opvatten als een daad van morele schepping, stuiten we op een schijnbare contradictie. Mijn goede daad kan uiteraard maar goed zijn, in de mate dat het mijn vrije daad is. In de mate dat mijn daad bepaald wordt door een of andere vorm van dwang, is de morele categorie goed/kwaad op de daad niet van toepassing. Maar anderzijds is de morele categorie goed/kwaad ook niet van toepassing op een zuiver subjectieve daad. Ik kan niet willekeurig decreteren of een bepaalde keuze moreel goed dan wel slecht is. Moraliteit impliceert door zijn aard zelf bovensubjectiviteit. Ik kan bijvoorbeeld niet zomaar decreteren dat moord “goed” is.
Deze contradictie wordt opgelost door het inzicht dat de individuele mens, in zijn diepste kern, zelf de verschijningsvorm is van het objectief morele. Het objectief morele in de wereld verschijnt niet onder de vorm van een soort natuurwet die boven de mensen zweeft, maar verschijnt als de scheppende morele kern van de mens. Omdat de mens niet enkel over bewustzijn, maar over reflexief zelfbewustzijn beschikt, kan hij zich als subject tegenover de morele scheppingskracht plaatsen die zijn eigenlijk wezen uitmaakt, wat hem toelaat om vrij te bepalen in welke mate hij ingaat op wat zijn eigen wezen hem voorstelt. Dit vermogen om zich als subject tegenover zichzelf te plaatsen is uiteraard een noodzakelijke voorwaarde om tot vrijheid en dus tot moraliteit te komen.
Maar dit volstaat nog niet om tot vrijheid te komen. Niet enkel moet de mens op niet-stoffelijk vlak twee wezensdelen omvatten waarvan het ene zich als subject tegenover het andere kan plaatsen zodat vrije keuze mogelijk wordt. De vrije keuze moet, om tot verwerkelijking te komen, kunnen leiden tot een lichamelijke daad. Via zijn lichaam grijpt de mens in binnen de stoffelijke wereld; via zijn lichaam stelt hij daden.
Langs deze weg zijn we tot het inzicht gekomen dat de mens als een driedelig wezen kan opgevat worden. Indien we aanvaarden dat het onderscheid tussen goed en kwaad, tussen beter en slechter inderdaad zin heeft, dan dienen we de mens op te vatten als een drie-eenheid bestaande uit een stoffelijk lichaam, uit een eerste niet-stoffelijk deel dat we gekarakteriseerd hebben als de morele wezenskern van de mens, en uit een tweede niet- stoffelijk deel dat zich als subject tegenover het vorige kan plaatsen. We kunnen deze drie wezensdelen, in overeenstemming met de traditionele trichotomische leer, respectievelijk lichaam, geest en ziel noemen (zoals expliciet uitgesproken door Paulus op het einde van de eerste brief aan de Tessalonicenzen 5:23:

“De God van de vrede, Hij moge u heiligen, geheel en al. Heel uw wezen, geest, ziel en lichaam, moge ongerept bewaard zijn bij de komst van onze Heer Jezus Christus”). De ziel medieert tussen geest en lichaam. Het is de ziel die vrij ingaat, of niet ingaat, op wat als geest aan moreel inzicht oplicht en dit in lichamelijke handelingen overdraagt (6).

De waardigheid van het menselijk individu wortelt in het feit dat dit individu een verschijningsvorm is van het morele in de wereld. Het abstracte feit dat de menselijke individuen een verschijningsvorm zijn van het morele in de wereld hebben alle mensen gemeen. In dit abstracte opzicht zijn ze ook onderling volstrekt gelijk. Wat de concrete inhoud van de morele intuïties betreft die bij de verschillende individuen oplichten, zijn mensen daarentegen volstrekt incommensurabel. We kunnen dit vergelijken met de relaties die bestaan tussen grondkleuren als blauw, geel of rood. Deze kleuren zijn op volstrekt gelijke wijze kleur en enkel kleur. Maar de specifieke tint die ze vertegenwoordigen, is volledig onherleidbaar tot, en incommensurabel met die van de andere tinten.
Democratie is een systeem waarin de menselijke individuen zich in hun hoedanigheid van moreel scheppende wezens kunnen uitleven. Dit betekent dat het gelijkheidsbeginsel enkel kan spelen op de formele domeinen waarop mensen effectief als gelijk beschouwd kunnen worden. Het gelijkheidsbeginsel mag niet binnendringen in de gebieden waar mensen individueel verschillend en incommensurabel zijn. Simpel gesteld: langs democratische weg kan wel een verkeersreglement worden opgesteld, dat bepaalt op welke wijze ik mij van het ene punt naar het andere kan begeven. Maar de democratie is onbevoegd om te bepalen naar wélke bijeenkomst ik mij dien te begeven. Welke vergadering, eredienst of meeting ik wens te bezoeken, behoort tot het domein van mijn individuele vrijheid. Democratische besluitvorming is op haar plaats op die domeinen waar afspraken nodig zijn om het bereiken van de individuele doelstellingen te bereiken. Democratie treedt buiten haar oevers vanaf het ogenblik dat zij voorkeuren of morele doelstellingen aan de individuen gaat opleggen. Dit alles betekent niet dat democratie leidt tot geestelijke versnippering of atomisering van de mensheid. Integendeel: juist doordat de individuen geestelijke ruimte en vrijheid krijgen, kunnen zij elkaar vinden. Een staat die bijvoorbeeld eist dat de burgers elkaar “respecteren,” maakt daardoor juist dit respect onmogelijk, omdat authentiek respect enkel in vrijheid kan opgebracht worden. Een staat die “solidariteit” oplegt aan de burgers, verhindert daardoor juist de ware solidariteit, die enkel in vrijheid kan opbloeien.
De staat kan met andere woorden slechts democratisch zijn in de mate dat hij van het geestesleven is gescheiden. De staat moet geen opvattingen onder de burgers verspreiden, maar dient af te wachten welke ideeën vanuit de individuen toestromen ter regeling van datgene wat door zijn aard zelf gemeenschappelijk moet worden geregeld. Anderzijds dient iemand die met geestelijke zaken, met ideeënontwikkeling of debat bezig is, zich ook afzijdig te houden van de staat, in de zin dat hij niet moet proberen om de staat op één of andere manier in te schakelen voor de oplegging of de verspreiding van zijn ideeën. In de tweede brief van Paulus aan Timotheus 2,4 wordt dit idee verwoord als: “Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus” (“een soldaat van God laat zich niet in met de zaken van het burgerlijk leven”) (7).

Uit het voorgaande volgt dat enkel opvattingen die daadwerkelijk het individu zijn geestelijke vrijheid gunnen, compatibel zijn met een democratische staat. Het genie van het christendom is precies hierin gelegen, dat het individu zowel in negatieve als in positieve zin deze vrijheid krijgt toebedeeld.
In negatieve zin kent het christendom aan het individu zijn geestelijke vrijheid toe door zijn principiële geweldloosheid. Het evangelie predikt volstrekte geweldloosheid. Er is nergens enige passage in het Nieuw Testament te vinden waarin wordt opgeroepen tot geweld tegen de aanhangers van deze of gene mening, of tegen deze of gene groep. Integendeel, men treft in het evangelie oproepen aan tot geweldloosheid die onze kracht te boven lijken te gaan. De geschiedenis van de mensheid is grotendeels een geschiedenis van geweldspiralen. Heel wat heilsleren en godsdiensten prediken geweld tegen andersdenkenden. De evangelies gaan hier tegenin.
Maar het christendom predikt ook geestelijke vrijheid in de positieve zin. Christus spreekt zijn vertrouwen uit in het vermogen van de feilbare mensen, om in vrije gemeenschap van gelijkgezinden het hemelse, dit wil zeggen de waarheid te vinden. De sleutelpassage (in letterlijke zin!) is te vinden in Mattheus, waar Christus aan Petrus zegt:
“Gij zijt steenrots, en op deze steenrots zal ik mijn gemeenschap bouwen en de poorten der hel zullen haar niet overweldigen. Ik zal u de sleutels van het Rijk der hemelen geven en wat gij op aarde zult binden, zal ook in de hemel gebonden zijn en wat gij zult ontbinden op aarde, zal ook in de hemel ontbonden zijn” (Matt.16, 18-19). (8).

Petrus is verre van een volmaakte mens. Hij is zwak en feilbaar. Hij zakt wegens gebrek aan geloof door het water en hij verloochent Christus. Hij is overmoedig en grootsprakerig. Eigenlijk is hij de Lambik van het evangelie. Maar hij vertoont een kwaliteit die doorslaggevend blijkt: ondanks zijn feilbaarheid herkent hij het goddelijke (dat blijkt uit de voorafgaande verzen, Matt.16, 15-17), en dat maakt hem tot “steenrots.” Om steenrots te wezen, waarop een gemeenschap kan worden gebouwd, dient men niet volmaakt te zijn. Het volstaat dat men ondanks alle tekortkomingen een toewijding bezit tot het goddelijke. En dat goddelijke is niets anders dan de logos of de waarheid zelf. Indien deze kwaliteit voorhanden is, dan kunnen de leden van een gemeenschap volgens het evangelie wetten creëren die het hemelse weerspiegelen en die in overeenstemming zijn met de geestelijke natuur van de mens. Deze gedachte duikt wat verder in het Mattheusevangelie weer op:
“waar er twee of drie verenigd zijn in mijn naam, daar ben Ik in hun midden”(Matt.18, 20). Men dient deze passages samen te beschouwen met wat Christus over zichzelf zegt: hij is de Waarheid (“Ik ben de weg, de waarheid en het leven.” Johannes 14,6). Dit betekent dat mensen, hoe feilbaar ook, volgens de christelijke visie over het vermogen beschikken om in gemeenschap de waarheid te vinden, wanneer ze zich met dat doel verenigen. Hiermee is fundamenteel stelling genomen ten gunste van vertrouwen in de gemeenschap van waarheids- of logoszoekende mensen. Dit vertrouwen is een essentieel uitgangspunt voor iedere ware democratie. De heersende kaste beschikt niet over dit vertrouwen en meent dat enkel zijzelf in staat is tot behoorlijke oordeelsvorming. Daarom weigert de heersende kaste ook, ondanks alle lippendienst die aan de democratie wordt bewezen, om het bindend referendum op volksinitiatief goed te keuren. Het argument luidt steeds weer dat de burgers de democratische besluitvorming zouden misbruiken om mensenrechten te schenden en maatregelen goed te keuren die in allerlei opzichten de maatschappij ten gronde zouden richten.

Particratie als vorm van tirannie

Etienne de la Boétie vroeg zich af hoe het mogelijk is dat zeer kleine minderheden, zoals bijvoorbeeld een koning en zijn entourage, erin slagen om hun heerschappij over een groot aantal mensen te bestendigen. Terecht merkt hij op dat er niet eens geweld nodig is om een ongewenste heerser van de macht te verdrijven: het volstaat om gewoon niet langer te gehoorzamen (10).

De ongewenste heerser kan maar in het zadel blijven zitten zolang de meeste mensen dit accepteren, zo stelt de la Boétie met verwondering vast. De machthebber stikt wanneer hij niet voortdurend de zuurstof van de gehoorzaamheid krijgt toegevoerd.
Toch is de mens van nature vrijheidslievend. Vrije mensen zullen niet spontaan kiezen voor onderwerping aan een of andere tiran. De hamvraag luidt dus: waar komt die gehoorzaamheid vandaan? Het kan niet anders of de onderworpenheid moet aangepraat zijn. De burgers gehoorzamen de tiran omdat zij geloven dat ongehoorzaamheid onmogelijk of onwenselijk is. De la Boétie vermeldt hiervoor drie mechanismen, die tesamen een uitputtende verklaring bieden voor dit merkwaardige fenomeen.
Een eerste mechanisme functioneert op positieve wijze. Mensen die leven in een tiranniek regime gaan al gauw geloven dat dit regime onmisbaar en onvermijdelijk is. Voer een parlementair regime in waarbij de wetten verplicht gemaakt worden door partijverkozenen, herhaal voortdurend dat dit systeem “een democratie” is, en na een tijd weten de meesten niet beter. Het mechanisme dat hier speelt is de gewenning (11).

Een tweede mechanisme functioneert op aanvullende negatieve wijze, via distractie. De burgers krijgen erzatz geestelijk voedsel aangeboden van de tiran om hun aandacht bezet te houden en te vullen op een wijze die voor de tiran ongevaarlijk is. Het is het principe van de spelen: de tiran deelt douceurtjes uit, die hem geliefd en populair maken, en ervoor zorgen dat een groot deel van het publiek zich met hem en niet met zijn critici gaat identificeren (12).

Maar deze twee instrumenten volstaan volgens de la Boétie geenszins om de tiran in het zadel te houden. Het eigenlijke geheim (13) van het machtsbehoud van de tiran schuilt in een derde techniek: de creatie, rondom de tiran, van een piramide van medeplichtigen die in afnemende mate objectief belang hebben bij de handhaving van de tirannie (14).

De stabiliteit van de tirannie berust dus op de creatie van een sociale laag van mensen die op één of andere manier belang hebben bij de bestendiging van de tirannie. Uiteindelijk verdwijnt het belang van de individuele tiran. Er ontstaat een hiërarchisch gestructureerd kartel van mensen die voordeel puren uit het tirannieke regime en die in wezen leven op kosten van diegenen die ze ideologisch onder controle houden. Hiermee is ook de essentie van de moderne staat gekenschetst. De la Boétie onderscheidt drie soorten tirannen: de verkozen tirannen, de tirannen wiens macht berust op wapengeweld, en de tirannen door afstamming (15).

Maar wat hij zegt, geldt voor alle types. De moderne particratische tirannie wordt evenwel gekenmerkt door bepaalde elementen, die door de la Boétie niet worden vermeld, en die als verfijningen of uitdiepingen van het tirannieke principe moeten worden beschouwd. Vooreerst is de centrale, individuele tiran grotendeels verdwenen. De moderne tirannie heeft veeleer een kartelkarakter. Weliswaar speelt de “succession de race” nog steeds een rol, zoals in onze regering bijvoorbeeld door excellenties als Van den Bossche en Tobback wordt geïllustreerd. Maar in wezen is het systeem een soort kartel dat in een merkwaardige symbiose leeft met de samenleving: voortdurend worden individuen, die bereid zijn om het spel mee te spelen en hiertoe de nodige talenten bezitten, uit de samenleving gerecruteerd. Daardoor krijgt de tirannie continu nieuw bloed en talent aangevoerd, wat voor haar voortbestaan uiterst bevorderlijk is. Specifiek voor het particratische regime is verder dat voortdurend en systematisch geselecteerd wordt op de bekwaamheid om ideologische controle en misleiding te realiseren. Dit geschiedt via de verkiezingen die een handig mechanisme bieden om min of meer automatisch en zonder teveel interne conflicten diegenen uit te wieden die minder bekwaam blijken om het kiespubliek ideologisch en mediamiek in te pakken. De meest efficiënte ideologen kunnen zich hierdoor vlot naar de top van de tirannieke piramide toewerken, wat de stabiliteit van het systeem aanzienlijk verhoogt.
De moderne tirannie heeft nog een ander belangrijk kenmerk dat haar onderscheidt van de tirannieën tot pakweg half de twintigste eeuw: de moderne tirannie ontwikkelt luchtwortels tot in het anonieme, bovennationale niveau, dat zich volkomen aan het gezichtsveld en het bereik van het gemeen onttrekt. De nationale tirannieën dragen sinds enkele decennia, via het sluiten van internationale verdragen en de overdracht van bevoegdheden, voortdurend nationale soevereiniteit over naar een reeks van bovennationale instanties. De toppolitici ziet men dan ook doorstromen naar dit bovennationaal machtsniveau dat naar het publiek toe wordt voorgesteld als een soort morele autoriteit. Men leest in de pers bijvoorbeeld vaak dat België een “slechte leerling” of “goede leerling” is in deze of gene internationale klas. Dit soort beeldspraak, waarin niet alleen de burgers zelf maar zelfs hun zogenaamde verkozenen tot een soort kleuters worden gedegradeerd, is niet toevallig maar drukt een diepe realiteit uit. “Ons land” bestaat eigenlijk niet meer. De nationale politici, laat staan de burgers, zijn bijvoorbeeld in wezen de controle kwijtgespeeld over cruciale aangelegenheden als migratie, landsverdediging of monetaire politiek.
Binnen de tirannieke piramide die zich thans uitkristalliseert op mondiaal niveau functioneert meer dan ooit het mechanisme dat we kunnen karakteriseren als de “selectie van de slechtsten:” diegenen die het minst bezwaar maken tegen de tirannie, en het minst scrupules voelen om het spel mee te spelen, zullen zich selectief gaan nestelen in de machtspiramide (16). Maar bovendien haalt het systeem ook het slechtste uit de individuen naar boven: ze moeten zich immers actief richten op de belangen van de tiran Van diegenen die zich in de piramide rondom de tiran hebben genesteld, wordt niet enkel uiterlijke gehoorzaamheid verwacht, maar tevens innerlijke identificatie. Ze moeten de tiran niet enkel gehoorzamen, ze moeten hem respecteren. Ze moeten leren denken zoals de tiran denkt en ze moeten leren om zijn wensen te voorkomen (17).

Met andere woorden: ze moeten de macht aanbidden en hiertoe de soevereine menselijke geest verloochenen die in hen sluimert. Een bekende evangelische passage, de bekoring van Christus door de duivel, illustreert zonder omwegen waarover het gaat:
“Daarop voerde de duivel Hem omhoog en toonde Hem in een oogwenk alle koninkrijken der wereld, en de duivel sprak tot Hem: ‘Heel dat machtsgebied met zijn heerlijkheid zal ik U geven, want het is mij in handen gesteld en ik geef het aan wie ik wil. Als Gij dus in aanbidding voor mij neervalt, zal het in zijn geheel van U zijn. Toen antwoordde Jezus hem: ‘Er staat geschreven: De Heer uw God zult Gij aanbidden en Hem alleen dienen’ ” (Luc.4, 5-7). In wezen is de particratische staat gebaseerd op de aanbidding van onterechte macht. En het beste dynamiet, om het systeem op te blazen, is het stopzetten van deze machtsverering, en van de erkenning van de waarheid – niet in abstracte of formele zin doch in de wezenlijke, levende, reële betekenis – als enige vereringswaardige god. Want “...de waarheid zal u vrij maken” (Joh.8,32).

Democratie en secessie

Momenteel belemmert de particratische staat via financiële discriminatie in sterke mate het thuisonderwijs. Gezinnen die voor secessie ten opzichte van het onderwijs kiezen, zouden over gelijke financiële middelen moeten beschikken. Ze zouden vrijgesteld moeten worden van het deel van de belastingen dat besteed wordt aan onderwijs. Of ze zouden het geld, dat andere gezinnen terugkrijgen via de subsidies aan de door hen gekozen school, direct moeten ontvangen, bijvoorbeeld trapsgewijs naarmate de kinderen hun examens afleggen bij een centrale examencommissie (dus 36.000 euro voor een kind dat zijn examens middelbaar onderwijs volledig heeft afgelegd). Wanneer zo’n mogelijkheid tot institutionele secessie wordt geboden, kan eerlijke concurrentie optreden tussen onderwijs dat door de gezinnen wordt georganiseerd en staatsgecontroleerd onderwijs in massascholen. De burgers kunnen zich dan een objectief oordeel vormen over de efficiëntie van beide systemen.
Of beschouw de sociale zekerheid. In 1955 werd de Amerikaanse “old age, survivors and disability insurance” (OASI) uitgebreid tot de landbouwsector. Dit betekende dat ook de Amish moesten toetreden. De Amish-gemeenschap wilde hiervan niet weten, omdat de opgelegde afhankelijkheid ten overstaan van de staat hun gemeenschap zou vernietigen (20).

Een Amish formuleerde dit aldus (in Reader’s Digest, november 1962):
“Allowing our members to shift their interdependence on each other to dependence upon any outside source would inevitably lead to the breakup of our order.” De Amish formuleerden in een petitie de redenen waarom ze een staatsgecontroleerde sociale zekerheid verwierpen:
“It has been our Christian concern from birth of our church group to supply those of our group who have a need, financial or otherwise [...] Our faith has always been sufficient to meet the needs as they come about, and we feel the present OASI is an infringement on our responsibilities.” In het hedendaagse socio- psychologische jargon: de Amish voorzagen dat de staatsgecontroleerde sociale zekerheid zou leiden tot een vernietiging van het aanzienlijke sociaal kapitaal waarover hun gemeenschap beschikt. De interne motivatie, wortelend in hun religieuze overtuiging, zou verdrongen worden door bureaucratische staatsdwang. De Amish wezen op hun christelijke overtuiging als bron van hun verzet:
“Wie niet zorgt voor de eigen familie en zelfs niet voor het eigen gezin, heeft het geloof verloochend en is erger dan een ongelovige” (1 Timoteüs 5, 8). De Amish argumenteerden dat zij altijd op een efficiënte manier voor de eigen behoeftigen, zieken en ouderen gezorgd hadden en dat zij van de staatsgecontroleerde sociale zekerheid niets wensten te krijgen en daarom ook niet wensten bij te dragen. Tegen dit argument, dat in de jaren zestig in de Amerikaanse pers breed werd uitgesmeerd, bleek uiteindelijk geen kruid gewassen en de Amish kregen, toen de “Medicare Bill” in 1965 door het congres werd goedgekeurd, de door hen geëiste secessie ten overstaan van de Amerikaanse sociale zekerheid. Tot op heden betalen de Amish geen bijdragen voor de sociale zekerheid. Zij behouden hun sociale zelfstandigheid en zijn ook beschermd tegen de grootschalige plundering, die zo’n opgelegd stelsel van sociale zekerheid onvermijdelijk meebrengt.
Het voorbeeld van de Amish (die ook het staatsgecontroleerd onderwijs verwerpen) toont aan dat secessie ten opzichte van het systeem van sociale zekerheid helemaal geen utopie hoeft te zijn. Geen wonder dat in België de radicaal geweldloze Amish terecht kwamen op de lijst van de gevaarlijke sekten (terwijl een gewelddadige religie als de islam door de particratische staat wordt erkend, beschermd en betaald).
Door de toepassing van het recht op institutionele secessie zouden de burgers de mogelijkheid krijgen om stap voor stap, op basis van maatschappelijk opgedane ervaring, de staat te ontdoen van zijn gigantische uitwassen.
Daarnaast moeten burgers ook de mogelijkheid hebben om zich los te maken van een staatsbestel als zodanig. Dit impliceert normaliter ook territoriale secessie. Dit is een munt met twee zijden: de burgers kunnen stemmen met hun voeten en afscheid nemen van het ongewenste staatsbestel door elders te gaan wonen. Of bewoners van een gebied kunnen, als het ware met het territorium onder de arm, zich afscheuren van het ongewenste staatsverband. Men denkt in dit laatste geval gemakkelijk aan grotere entiteiten, zoals de opsplitsing van Tsjechoslowakije. Maar territoriale secessie is net zo goed mogelijk op kleinere schaal. De uittreding van de Zwitserse Jura uit het kanton Bern is een interessant voorbeeld. De secessie van het Franstalige en grotendeels katholieke Jura-gebied werd beslist via een referendum in 1974. Maar dit betekende nog niet het einde van de opsplitsing. Het zuiden van het Jura-gebied, waar veel Duitstaligen en protestanten woonden, wilde zich op zijn beurt afscheuren van het nieuwe Jura- kanton en naar Bern terugkeren. Ook dit werd beslist via een referendum, dat in 1975 plaatsvond. Nadien vonden nog allerhande wijzigingen plaats waarbij afzonderlijke gemeentes van het ene kanton naar het andere overstapten. Zo besloot Vellerat (70 inwoners) in 1995 om zich van Bern af te scheiden en bij het kanton Jura aan te sluiten. Ook overstappen naar andere kantons komen voor. Het dorpje Laufenthal bijvoorbeeld, stapte in 1989 van het kanton Bern over naar het kanton Basel-Land. Vanzelfsprekend geschieden deze territoriale secessies langs direct-democratische weg, per referendum. Zelfs het idee dat individuele families zich met hun huis en grond afscheuren van een gemeente moet niet a priori worden afgewezen (21).

Merkwaardig genoeg wordt dit recht op territoriale secessie in sommige gevallen als vanzelfsprekend aanvaard, terwijl het op andere gebieden als immoreel en onrealistisch wordt afgewezen. Iedereen aanvaardt bijvoorbeeld dat de voormalige kolonies recht hadden op onafhankelijkheid. De Afrikaanse kolonies van landen als Groot-Brittannië, Frankrijk of België hadden het volste recht op afscheiding van het “moederland.” Dit geldt ook voor “binnenlandse kolonies.” De Sovjet-Unie viel terecht uit elkaar, want de staten die zich ruim tien jaar geleden losmaakten van het “moederland” waren in de meeste gevallen niets anders dan veroverde wingewesten. Ook het huidige Rusland omvat nog een reeks binnenlandse kolonies, zoals Tsjetsjenië, die ten onrechte worden bezet. Het wordt hoog tijd om op dit domein consequente gedachten te ontwikkelen. Wat is een “binnenlandse kolonie” en wat niet? Er is maar één criterium: de vrij uitgesproken wil van de bewoners. Indien de bewoners van een gebied zich willen afscheiden, dan moet dit kunnen; want de staat moet er voor de mensen zijn en de mensen niet voor de staat.
Ludwig von Mises formuleerde dit simpele principe als volgt:
“To the princely principle of subjecting just as much land as obtainable to one’s rule, the doctrine of freedom opposes the principle of the right of self-determination of peoples, which follows necessarily from the principle of the rights of man. No people and no part of a people shall be held against its will in a political association that it does not want.” (Mises “Nation, state and Economy,” pp.34-35). In “Liberalism” (pp.109-110) stelt von Mises, dat het hier niet gaat om “nationaal zelfbeschikkingsrecht,” maar om zelfbeschikkingsrecht van de inwoners van een gegeven gebied:
“To call this right of self-determination the ‘right of self-determination of nations’ is to misunderstand it. It is not the right of self-determination of a delimited national unit, but the right of the inhabitants of every territory to decide on the state to which they wish to belong [...] The right of self- determination in regard to the question of membership in a state thus means: whenever the inhabitants of a particular territory, whether it be a single village, a whole district, or a series of adjacent districts make it known, by a freely conducted plebiscite, that they no longer wish to remain united to the state to which they belong at the time, but wish either to form an independent state or to attach themselves to some other state, their wishes are to be respected and complied with. [...] If it were in any way possible to grant this right of self-determination to every individual person, it would have to be done. This is impracticable only because of compelling technical considerations, which make it necessary that the right of self-determination be restricted to the will of the majority of the inhabitants of areas large enough to count as territorial units in the administration of the country.”Op het einde van deze passage wijst von Mises op een belangrijk feit, namelijk dat het principe van territoriale secessie wel kan doorgetrokken worden tot op laat ons zeggen het gemeentelijk niveau, maar niet tot op het individuele niveau omdat het rechtsgebied dat met de staat samenhangt aan een territorium is gebonden.
Von Mises levert op dit punt geen bevredigende oplossing, terwijl die nochtans voorhanden is. De individuele burgers kunnen, precies omdat ze niet aan een territorium zijn gebonden, stemmen met hun voeten. Indien een groot aantal kleine vrijstaten voorhanden is, ieder met eigen wetten en bepalingen, dan kunnen burgers die het niet eens zijn met de meerderheid van hun landgenoten, zich aanbieden voor burgerschap in een andere vrijstaat. De vrijstaten komen hierdoor met elkaar in concurrentie. Een gevolg hiervan ziet men in Zwitserland, waar kantons met betere democratische regeling meer aantrekkingskracht uitoefenen op kandidaat-bewoners, wat bijvoorbeeld blijkt uit de hogere grondprijzen in die kantons. Maar anderzijds zullen kandidaat-burgers die meer te bieden hebben, ook meer kans maken om door de gemeentenaren van de gewenste gemeente te worden aanvaard. Secessie spoort dus zowel gemeenten als individuen aan, om het beste van zichzelf te geven en om mogelijkheden en talenten maximaal te ontwikkelen. Daarnaast laat territoriale secessie ook toe dat mensen die één of andere vorm van maatschappelijke orde voorstaan, zich afscheiden om volgens hun doelstellingen en principes te leven.
De fundamentele motivatie voor het recht op secessie is gelegen in het geestelijke karakter van de individuele mens. In de mate dat de mens niet over recht op secessie beschikt, kan hij zich niet manifesteren als vrije geest die op soevereine wijze, als individuele verschijningsvorm van het morele in de wereld, deze wereld hervormt. De mens die zich niet kan afscheiden, is in feite gekooid en is gedegradeerd tot het bezit van één of ander machtsapparaat of één of andere elite. Voor diegenen die het geestelijk potentieel van de individuele mens ontkennen, voor diegenen met andere woorden die het drieledig karakter afwijzen van het verschijnsel mens, is dit natuurlijk geen probleem. Maar wie erkent dat de individuele mens aanleg tot vrijheid en tot maatschappelijke scheppingskracht in zich draagt, kan niet anders dan besluiten dat de mens zijn verhouding tot de staat zelf vorm moet kunnen geven.

Secessie volgens politieke en maatschappelijke voorkeuren werd door John Taylor Gatto, een van de pioniers van de homeschoolingsbeweging in de Verenigde Staten, het “congregationele principe” genoemd. Het gaat hier om een maatschappelijke visie, die in alle opzichten diametraal tegengesteld is aan de politiek-correcte ideologie: streven naar een zeer groot aantal kleine staten, en niet naar één mondiale superstaat; en streven naar de mogelijkheid tot scheiding tussen mensen, die volgens verschillende principes willen leven en niet naar een “multiculturele samenleving.” In zo’n constellatie is het wel degelijk mogelijk dat het “sociaal contract” waarop de staat geacht wordt te berusten niet langer een leugenachtige fictie blijft, maar levende realiteit wordt. De nieuwe burger van een vrijstaat, die hem in zijn rangen opneemt, sluit wel degelijk een plechtig wederzijds contract af met zijn medeburgers. Het principe van secessie op geestelijke gronden werd volgens het evangelie door Christus zeer duidelijk gesteld toen hij zijn apostelen uitzond. Nergens is sprake van het uitoefenen van enige dwang, of het nastreven van vervolging of onderwerping van ongelovigen of andersdenkenden. Maar er is wel sprake van een gemeenschap die welbewust opteert voor secessie:

“Wanneer uw broeder gezondigd heeft, wijs hem dan onder vier ogen terecht. Luistert hij naar u, dan hebt ge uw broeder gewonnen. Maar luistert hij niet, haal er dan nog een of twee personen bij, opdat alles beruste op de verklaring van twee of drie getuigen. Als hij naar hen niet wil luisteren, leg het dan voor aan de Gemeenschap. Wil hij ook naar de Gemeenschap niet luisteren, beschouw hem dan als een heiden of een tollenaar” (Matt.18, 15-17). Vereniging van mensen die eenzelfde levensbeschouwing en ideaal nastreven, liefdevolle vrijwillige (geen afgedwongen) zorg voor de andere (zonder uitzondering), en geweldloze doch kordate secessie ten opzichte van diegenen die daar tegenin gaan, vormt de kern van de christelijke benadering. Wanneer geen geestelijke eenheid te vinden is, schudde men het stof van zijn voeten:

“Als gij in een stad of een dorp komt, onderzoekt dan wie waard is u te ontvangen, en verblijft daar tot gij weer vertrekt. Wanneer ge dat huis binnentreedt, brengt dan uw vredesgroet; en wanneer die het waard is, moge vrede over dat huis komen, maar wanneer die het niet waard is, dan kere uw vrede tot u terug. Als men u ergens niet ontvangt en niet naar uw woorden luistert, verlaat dan dat huis of die stad en schudt het stof van uw voeten. Voorwaar, Ik zeg u: op de oordeelsdag zal het voor het land van Sodom en Gomorra draaglijker zijn dan voor die stad” (Matt. 10,11-15).

Het hoeft geen betoog dat deze instelling diametraal staat tegenover het valse ideaal van het zogenaamde “multiculturele samenleven” (en de daarmee gepaard gaande gedwongen “verrijking”) dat door de globale machthebbers, met steeds meer arrogantie en bruut geweld, ongevraagd wordt opgelegd.

Jos Verhulst

Dr. Jos Verhulst is doctor in de quantumchemie en publicist.

Terug naar het thuisblad.