OVER EURITMIE

Euritmie is de kunst die het nauwst met de antroposofie verbonden is. Rudolf Steiner zelf legde er de grondslag van maar vooral zijn vrouw, Marie von Sivers-Steiner heeft ze verder ontwikkeld. Euritmie is een verplicht vak in alle Steinerscholen, maar spijtig genoeg is er op dit ogenblik in België slechts één school waar de kinderen nog de kans hebben dit te beleven. Ook volwassenen hebben niet zoveel gelegenheid zelf euritmie te doen of zelfs maar te bekijken. Maar er is toch iéts :in de Vrije Volkshogeschool in Berchem kan men deelnemen aan de Jaarcursus (Iedere vrijdag ), en dan zijn er nog de initiatieven van de Vereniging ter Bevordering van de Euritmie. Dank zij deze vereniging kunnen we dit jaar het Nederlands Euritmie Ensemble gaan bekijken op vrijdag 8 oktober in de zaal Arenberg in Antwerpen ( zie de aankondiging elders in dit blad)>
In augustus '93 organiseerde de vereniging een euritmieweek in Drongen. Aan de hand van wat er tijdens die week te beleven viel, zou ik nu wat meer uitleg willen geven over de euritmie.

Er waren een dertigtal geïnteresseerden afgezakt naar Drongen en ze werden in twee groepen verdeeld: beginners en gevorderden. Arnold Sandhaus werkte rond de woordeuritmie, Orlando Morrone rond de tooneurimie ( begeleid door Jorien van Tuinen op piano en viool).

Voor de tweede groep had Arnold o.m. een gedicht van Hendrik Marsman uitgekozen: "Twee vrienden".
Hoe maakt men zo'n gedicht nu zichtbaar ? Want daar gaat het in de euritmie om: het zichtbaar maken van woorden en klanken.
Arnold koos voor een opstelling per twee: de titel van het gedicht geeft daartoe al een aanwijzing.
De eerste twee regels werden dan als volgt gelopen ( van boven gezien ):

De maan maakt de nacht tot een sneeuwwit veld.
een man heeft zijn vriend van zijn leven verteld :

1 en 2 zijn de euritmisten, het bolletje stelt de beginpositie voor, het pijltje de eindpositie. Het gedicht gaat verder met de volgende bewegingen:

er is door dit spreken een wonder gebeurd:
hun harten zijn zozeer eender gekleurd

dat de een als hij soms naar de ander ziet
bij zichzelven zegt: maar ben ik dat niet ?

een vrouw; nog een vrouw; een verterend gemis.
het is alsof alles ten einde is :

want één hart blijft thuis en één hart gaat op reis
maar geen van twee vindt het Paradijs.

Tot zover de bewegingen van de euritmisten over het toneel. Tijdens de bewegingen zijn de euritmisten bijna steeds naar het publiek gewend.
Wanneer er nu precies zijwaarts, schuin, naar voor of naar achter gelopen wordt, dat hangt af van het karakter, de stemming van de betreffende zin. Het zichtbaar maken van deze stemming, van dit karakter kunnen we nog meer nuanceren, met de passende armbewegingen. Het is wel zo dat bij iedere klank een specifiek gebaar past, maar men kan onmogelijk ieder woord, iedere letter uitbeelden; dat zou trouwens niet zeer kunstzinnig zijn. Daarom kiest men voor iedere zin enkele klanken die karakteristiek zijn voor de stemming in die bepaalde regel van het gedicht en beeldt die uit.
Zo bvb. bleken de meeste deelnemers het gebaar voor een A te maken bij de eerste regel. Nu is het heel goed mogelijk dat iedereen een ander gebaar maakt, maar men merkt dat, hoe meer een beweging herhaald wordt, hoe meer de gebaren op elkaar beginnen afgestemd te geraken (euritmie is een zeer sociale kunst).
Op die manier wordt het gedicht dan terug opgebouwd, regel per regel, bewegingsmatig als het ware.
Als toeschouwer ziet men dan de eerste regel ongeveer als volgt ( de euritmisten bewegen, terwijl iemand anders, meestal een zgn. spraakvormer, de tekst reciteert.

De maan maakt de nacht tot eem sneeuwwit veld

Het is duidelijk dat, door op deze manier met poëzie om te gaan, men er een veel groter begrip voor krijgt en er ook meer kan van genieten. Hetzelfde geldt voor de muziek, waar in de tooneuritmie mee gewerkt is. Orlando Morrone koos voor de tweede groep een stukje van Villa-Lobos : "Acordei de Madrugada", een soort morgenstemming in het oerwoud. Eerst moet men een gevoel krijgen van de stemming die in dit muziekstuk heerst: we probeerden zowel de onder- als de bovenstem uit te beelden, en daarna zelfs de twee tegelijk. Dat laatste bleek nogal moeilijk, maar niet echt onmogelijk. Toch werd het muziekstuk niet individueel, noch per twee, maar met de ganse groep uitgebeeld. De opstelling zag er ongeveer zo uit:

De voorste groep, opgesteld als vijfster, bleef ter plaatse, maar sprong wel van de ene punt naar de andere, telkens een bepaald muzikaal motief terugkeerde. Van de andere groep beeldde de ene helft de bovenstem, de andere helft de onderstem uit. Zij bewogen zich links naar voor, in een boog rond de centrale groep. Een verandering in de muzikale lijn werd zichtbaar gemaakt door een verandering van richting.
Ook voor de tooneuritmie zijn er bepaalde regels, wanneer er naar voor, naar achter, schuin of zijwaarts bewogen wordt. Het spreekt vanzelf dat men op een week tijd niet op de hoogte kan geraken van al deze technieken: het is niet voor niets dat een opleiding als euritmist 5 jaar duurt.Toen we tegen het einde van de week een min of meer definitieve vorm gevonden hadden, besloot Orlando:" Ziezo, nu hebben we het begin, we zouden nu ongeveer nog drie maand aan deze vorm moeten werken om er een euritmisch kunstwerk van te maken. Zoals bij vele kunsten ziet het er allemaal eenvoudiger uit dan het is. Maar, netzomin men acteur moet zijn om zelf eens toneel te spelen, kan men gerust euritmie doen zonder daarom euritmist te moeten zijn. Van alle kunsten is zij diegene die het meest schenkt aan een mens van deze tijd. Niet voor niets wordt er in Nederland en Duitsland al euritmie gedaan in bedrijven: alleen een jonge kunst, die echt iets te bieden heeft kan daar iets gaan doen.
En een zo jonge kunst kan eigenlijk niet anders dan toekomstkarakter dragen: Rudolf Steiner wou dat iedere stad haar eigen euritmie-ensemble zou hebben, met wekelijkse opvoeringen ! Zover zijn we nog niet, maar we houden U op de hoogte !

fdw

Terug naar de inhoudstafel E - H.

Terug naar de gedichten